Elk jaar laat het Utrechtse Festival Tweetakt een breed publiek ervaren hoe betekenisvol, verrassend, toegankelijk en opwindend de eigentijdse (podium)kunst voor de jeugd is. Het festival presenteert theater, dans, spoken word, performances, muziek, beeldende kunst, kortfilms, installaties en van alles daar tussenin. Tweetakt richt zich op alle jeugdige leeftijdscategorieën, van peuters tot jongvolwassenen. Tegelijk is het festival een uitnodiging aan volwassenen om mee te maken hoe aansprekend en vervullend jeugdkunst kan zijn.
Tweetakt trekt jaarlijks zo’n 35.000 bezoekers kinderen en hun ouders/begeleiders, opa’s en oma’s, scholieren van het basis- middelbaar en beroepsonderwijs uit de regio Utrecht, studenten, (podium)kunstprofessionals en programmeurs.
Festival Tweetakt vindt plaats op twee locaties. In de Utrechtse theaters, met Theater Kikker, de Stadschouwburg en Podium Hoge Woerd als vaste presentatieplekken. En op Fort Ruigenhoek, een groen, historisch forteiland aan de rand van de stad. Op het forteiland, dat alleen tijdens Tweetakt is opengesteld voor publiek, presenteert Tweetakt elk jaar een beeldende kunsttentoonstelling voor kinderen. En er zijn daar de hele dag voorstellingen, zowel buiten als in mobiele theaters. Het festival van 2025 begint op vrijdag 20 juni en duurt tot en met 29 juni.
Tweetakt wordt structureel ondersteund met een subsidie van de overheid. De gemeente Utrecht heeft helaas besloten om het festival vanaf 2025 geen subsidie meer te geven. Daarom duurt Tweetakt dit jaar korter dan de voorgaande jaren. Er bij deze editie geen festivalcentrum op de Neude, en daar zijn dus ook geen muziekoptredens meer. Voor informatie over het festival en kaartverkoop komt er een kleiner festivalcentrum in Theater Kikker.
Tweetakt viert elk jaar de kwaliteit van de Nederlandse jeugdkunst, maar niet met een parade van hoogtepunten en publiekssuccessen van het voorgaande seizoen. Het festival selecteert op artistieke vernieuwing, én op toegankelijkheid. Om een zo breed en divers mogelijk publiek te enthousiasmeren voor eigentijdse jeugdkunst, moet elk programmaonderdeel van Tweetakt zonder voorkennis toegankelijk en begrijpelijk zijn voor (jong) publiek dat geen ervaring heeft met het kijken naar kunst. Het festival streeft ernaar om het vooroordeel dat kunst saai en ingewikkeld zou zijn, te ondergraven. Daarom programmeert Tweetakt geen toneelstukken met veel tekst, maar producties die aanspreken door hun beeldende taal, muzikaliteit, energie en levendige wisselwerking met het publiek.
Tweetakt is ervan overtuigd dat kunst kan bijdragen aan de identiteitsvorming van jonge mensen, begrip van en grip op het leven kan vergroten en daardoor handvaten kan bieden tot een actieve deelname aan de maatschappij. Uitgangspunt bij de programmering is dan ook dat de geselecteerde producties uiting geven aan een persoonlijk gedreven, maatschappelijk idealisme. En dat deze in een heldere communicatie met de beoogde doelgroep, op een toegankelijke manier complexe thema’s verbeelden.
Tweetakt ziet het weerspiegelen van een diverse samenleving en het vertellen van nieuwe verhalen die hieruit voortkomen als een vanzelfsprekend onderdeel van artistieke vernieuwing. De kunstenaars die het festival selecteert, verruimen de blik op wat mogelijk is, waarbij het ‘je inleven in een ander’ een essentieel onderdeel is. In een tijd dat het openbare debat verhardt en de verschillen tussen (culturele) groepen worden uitvergroot, heeft kunst voor kinderen en jongeren een belangrijke taak in het tonen van nuances en het verzachten van tegenstellingen. Met programmaonderdelen die kinderen en jongeren een actieve rol geeft vergroot het festival hun (creatieve) betrokkenheid.
Een bijzondere Tweetakt-locatie is Fort Ruigenhoek. Alleen tijdens het festival is dit historische forteiland, dat onderdeel is van de Hollandse waterlinie en UNESCO-werelderfgoed is, opengesteld voor bezoekers. Daar presenteert Tweetakt elk jaar een beeldende kunsttentoonstelling voor kinderen, en er is een doorlopend programma van voorstellingen en muziekoptredens, buiten en in mobiele theaters. De horecaterrassen tussen de fortbunkers zijn opgeluisterd met ouderwetse kinder/familiespellen, zoals een reuzenjenga, een zweefmolen en berijdbare pluche beesten die kinderen zelf voortbewegen. Op het omsloten forteiland kunnen kinderen rondstruinen in de natuur. Vrij spelen en kunstbezoek gaan hier samen.
Bij het samenstellen van de beeldende kunsttentoonstelling op het forteiland streeft Tweetakt naar een veelheid van kunstvormen. Zoals: sculpturen, bewegende kinetische objecten, lichtkunstwerken, installaties, wandtapijten of ingrepen in de openbare ruimte. Ze zijn gemaakt door jonge en ervaren, Nederlandse en buitenlandse kunstenaars. Op Fort Ruigenhoek verhouden de werken zich tot de spannende, halfduistere bunkerruimtes, of tot de buitennatuur van het eiland. Vaak zijn het kunstwerken die voor een volwassen publiek zijn gemaakt, en die Tweetakt óók interessant vindt voor een jong publiek. Een aantal is op uitnodiging van het festival gecreëerd voor een specifieke plek op het forteiland.
Er zijn altijd kunstwerken op de tentoonstelling waar het publiek aan mee kan doen. Vorig jaar was er de verzameling ‘twijgjesmensen’ van de Engelse kunstenaar Chris Kenny, die kinderen en hun begeleiders uitnodigde om op het forteiland takjes te zoeken waarin je een menselijk figuurtje kan zien. Die kon je een naam geven en in een berg zand steken in een van de bunkers, die tijdens het festival helemaal vol kwam met twijgjesmensen. Een vast onderdeel van de tentoonstelling zijn korte kunstenaarsfilms. Die komen in de verduisterde bunkerruimtes goed tot hun recht.
Het gaat Tweetakt bij deze tentoonstelling om de directe ervaring. Er zijn geen uitgebreide informatieborden bij de kunstwerken. Bezoekers krijgen een kaart waarop te zien is waar alle kunstwerken te vinden zijn. In de ‘postkamer’ kunnen bezoekers reageren op wat ze hebben gezien met een briefkaart aan een kunstenaar. Kinderen kunnen een speurtocht doen over het eiland, waarbij Tweetakt in samenwerking met natuurorganisaties ook aandacht vraagt voor de planten, dieren en vogels op het forteiland.
Elke theatervoorstelling die Tweetakt programmeert, biedt het (jonge) publiek een rijke belevenis. Veel producties zijn voor iedereen toegankelijk doordat ze zo beeldend zijn. Het festival houdt van theatermakers die een voorstelling opbouwen uit (dagelijke) spullen en materialen, waar ze ter plekke hun fantasie op uitleven. Theater ligt hier in het verlengde van hoe kinderen spelen. Een terugkerend gast op het festival is het Vlaamse kunstenaarscollectief Hanafabuki, dat verhalen vertelt met gestileerde figuren en abstracte vormen. Vorig jaar konden bezoekers in groepjes aan eilandvormige tafels met een grote hoeveelheid objecten en materialen hun eigen eiland inrichten, om daarna aan elkaar te vertellen wat ze er allemaal in zagen.
De mooiste manier om een jong publiek bij theater te betrekken, zijn voorstellingen waar leeftijdsgenoten aan mee doen. Een vast onderdeel van het Tweetaktprogramma zijn dan ook theatervoorstellingen met kinderen en/of jongeren als volwaardige spelers. Vooral uit België haalt het festival theatermakers en gezelschappen die zich gespecialiseerd hebben in vernieuwende voorstellingen met jonge acteurs of dansers. Op Tweetakt 2025 is bijvoorbeeld voor publiek van 8+ het dansstuk The Round te zien: acht Vlaamse kinderen tussen 9 en 13 jaar voeren een explosief energieke choreografie uit in een rond, houten buitentheater op Fort Ruigenhoek. Naar Tweetakt komt ook de theaterdansvoorstelling Remember My Name (12+) over het verlangen naar beroemd zijn en de keerzijde daarvan. Waarin negen tieners/jongeren voormalige kindsterretjes spelen die op een reünie terugkijken op hun doorbraak. Wie zijn ze nog als het publiek hen is vergeten?
Bijzonder zijn op Tweetakt de voorstellingen voor de allerkleinsten. Die zijn gemaakt door (vaak buitenlandse) theatermakers die peuters en kleuters op een originele manier fysiek bij theater betrekken. Zoals het Vlaamse gezelschap Grensgeval, dat acrobatiek combineerde met vernieuwend geluidstheater. Toeschouwertjes vanaf vier jaar, die in een kring rondom de spelers zaten, kregen bijvoorbeeld geluidsboxen in rugzakjes op, of gsven objecten met geluidsboxen erin aan elkaar door, zodat ze de trillingen ervan konden voelen en zij het geluid in de ruimte zelf konden verplaatsen.
Festival Tweetakt biedt veel ruimte aan jonge (podium)kunstenaars en aan nieuw talent. Hun producties worden gelijkwaardig geprogrammeerd aan het werk van meer ervaren en gevestigde theatergezelschappen en kunstenaars uit binnen- en buitenland. Zo programmeert Tweetakt elk jaar afstudeerproducties van theater- en kunststudenten uit Utrecht en andere steden. Extra aandacht heeft het festival voor talentvolle (jeugd)theatermakers die al enkele jaren bezig zijn en onafhankelijk werken. Als zij de werkplekken voor startende makers ontgroeid zijn, hebben ze steun nodig bij het bestendigen van hun makerspraktijk.
Jaarlijks geeft Studio Tweetakt de opdracht aan theatermakers om speciaal voor het festival een jeugdvoorstelling te ontwikkelen. Zij kunnen beginnend en pas afgestudeerd zijn, maar Tweetakt nodigt ook ervaren theatermakers uit om voor het eerst iets te maken voor een jong publiek. Daarna blijft Tweetakt hun producties tonen. Dit geldt bijvoorbeeld voor Tim Schouten met zijn gezelschap Dear T., en voor Max Laros en Rosita Segers die samenwerken als Non Creators Company. Vorig jaar maakten Momo Samwel en Merel Severs jeugdproducties in opdracht van Tweetakt. En voor het aankomende festival heeft Tweetakt het duo Koen & Jeroen gevraagd om voor Fort Ruigenhoek een nieuwe buitenvoorstelling te maken.
Elk jaar komt er een groot gezelschap van zo’n dertig buitenlandse programmeurs naar Utrecht, om op Festival Tweetakt voorstellingen te komen bekijken. Voor hen stippelt het festival een meerdaags ‘internationaal bezoekersprogramma’ uit, met producties die geschikt zijn voor het buitenland. De programmeurs worden vooraf geïnformeerd over de makers, en als in een voorstelling Nederlandse tekst zit, krijgen ze een vertaling daarvan. De programmeurs zijn enthousiast over het festival vanwege de nadruk op artistieke vernieuwing en het multidisciplinaire programma. Heel wat theatermakers hebben na een optreden op Tweetakt een uitnodiging gekregen om een voorstelling in het buitenland te komen spelen.
Festival Tweetakt heeft een lange ervaring met het opzetten en geven van educatieve programma’s. Het uitgangspunt daarbij is dat kunsteducatie er niet is om voorstellingen en kunstwerken uit te leggen, maar dat we een jong en onervaren publiek leren om autonoom te kijken en te reageren. Ons basispakket bestaat uit twee lessen in de klas waarbij toegewerkt wordt naar een bezoek aan een voorstelling en/of aan de beeldende kunsttentoonstelling op Fort Ruigenhoek. Het streven is om elke groep leerlingen of studenten met verschillende kunstdisciplines te laten kennismaken. En het kijken naar (podium)kunst gaat bij Tweetakt samen met workshops waarbij de kinderen en jongeren zelf creatief aan de slag gaan. Het gaat om zo’n 3500 leerlingen uit Basis en Middelbaar Onderwijs iedere editie.
Om jongeren nader bij Tweetakt te betrekken, ontwikkelde het festival een programmaonderdeel dat specifiek op hen is gericht: de ‘Festivaldagen’ op Fort Ruigenhoek. Op deze dagen gaan middelbare scholieren en studenten van MBO-opleidingen zelf aan de slag met theater, dans en muziek. In groepjes krijgen de jongeren workshops die thematisch een relatie hebben met voorstellingen uit het festivalprogramma. Komend jaar is dat de voorstelling Burning City, waarin dertien jonge dansers, rappers en acteurs zichzelf volledig willen tonen, mét al hun afwijkingen en eigenaardigheden. Naar aanleiding daarvan maken de jongeren zelf een eigen kleine voorstelling op locatie, die ze aan het eind van de dag aan elkaar presenteren.
Rondom de theatervoorstellingen organiseert Festival Tweetakt nagesprekken en openbare debatten tussen verschillende podiumkunstenaars die met hun werk op het festival staan. Zo kan het publiek nader kennismaken met de makers, en meer te weten komen over de voorstellingen. Bij producties waar kinderen of jongeren aan meedoen, is het altijd een belevenis om hen zelf te horen vertellen over wat ze hebben meegemaakt.
Voor de debatten waar meerdere makers aan meedoen, kiest Tweetakt op basis van het programma van dat jaar thema’s uit die in verschillende voorstellingen terugkomen. Dat kunnen maatschappelijke kwesties zijn, het kan gaan over een manier van werken gaan of over de gebruikte vormgeving. Zo zijn er bijeenkomsten geweest over theatermaken met kinderen/jongeren op het podium, over de persoonlijke strijd die makers voor hun werk (hebben moeten) voeren, over de vrijheid en onvrijheid in het uitdragen van queer-identiteit, en over de verhouding tussen kinderen en ouders als uitgangspunt voor een voorstelling. De theatermakers die aan deze gesprekken meedoen, waarderen het ook dat zij daardoor met elkààrs werk kennismaken.
